Odayı toplamak, duvarları boyamak
Limitless (2011) filminde Eddie Morra insanın beyin kapasitesinin çok üstüne çıkmasını sağlayan bir ilaç alır. Daha iyi görmekte, çok daha iyi düşünmekte, bilinçdışının tüm verilerine ulaşabilmektedir. Ve ilk yaptığı iş şu olur; odasını toplamak, bulaşıkları yıkamak, evi temizlemek.
Birkaç yüz bin yıl önceye gidelim. Afrika’dayız. Avcı-toplayıcı bir topluluğun içindesin. Gündoğumu ile kalktın, uzun mesafeler yürüdün. Bir yönde kilometrelerce gittin. Bir de baktın ki ağaçlar boş, meyveler kapılmış. Olduğun yere çöktün, ölmeyi bekledin ve öldün.
Böyle yapan atalarımız vardıysa bile genleri bugüne ulaşmadı. Ağaçlar boşsa, artık bir adım öteye gidersin. İleride başka bir yemiş, meyve, av şansı vardır. Ve nihayetinde ödüle ulaşırsın. Bu yüzden her aşama kıymetlidir, ki seni sonuca götürmüştür. Dopamin; ödül karşısında salgılanan hormonumuzdur. Ve aşama aşama ödüle ulaşılacak koşullarda her aşama dopamin kaynağıdır.
Bu yüzden büyük başarılar öncesi küçük bir adım başlangıç motivasyonu için yeterli olacaktır. Ders çalışma motivasyonu bulmak için bugün tek bir sayfa çalışmak iyidir. Bitmeyecek gibi görünen işte ilk adımı hemen şimdi atmak gerekir. Uzun bir yol da bir adımla başlar. Başlangıç dopamini sizi aşama aşama sonraki adıma bağlayacaktır. Sadece dopaminin evrimsel işlevini kullanarak başlandığınız herhangi bir işin sonunu getirebilirsiniz.
İlginç olan şu; limbik sistemde başka bir sebeple dopamin yükselişi bile sizin başlangıç için gerekli enerjinizi sağlayabilir. Elbette o işe başlamak, kortekste o konunun gündeme gelmesi ve başlangıç dopamini için iyidir. Ama dopamini sık sık başka şekilde yükseltebilirseniz dersin başına oturmanıza, bitmeyecek işin ilk adımını atmanıza oldukça yararlı olur.
Bu tıpkı hareketli müzik çıkınca dans edesiniz, koşturasınız, bir şeyler başarasınız gelmesi gibidir. Zaten aynı mekanizmadır. Müzik ritim oluşturur ve bu ritmin oluşturduğu beklentiyi karşılar. Dopamin, beklenti karşılanmasında da salgılanır. Dopamin salgılanınca hareket edesiniz gelir. Çünkü atalarımız için dopamin yürümek, avlanmak, tırmanmak vs. ilgiliydi. Bu yükselişi herhangi bir şeyde kullanabilirsiniz.
Oda toplamak bunlardan biri. Oda toplamanın başka işlevleri de var; çünkü dağınık ortam bilinçdışını meşgul eder ve verimli çalışmak zaten imkansız olur. Ama basit ve küçük bir başarı, diğer işler için gerekli dopamin ateşlemesini sağlayacaktır. Ne iş başaracak olursanız olun, ilk iş oda toplamak iyi olabilir.
Hamdi Ulukaya, FORBES 500 arasına girmiş Chobani firmasının kurucusu ve Dünya’nın en büyük yoğurt markasının sahibi. Erzincan’dan ABD’ye gidip orada büyük bir cesaretle bir yoğurt fabrikası alırlar. Türkiye’de bildikleri ile orada herkesin seveceği bir yoğurt üretme hayaliyle varını yoğunu verip bir de borçlanarak aldıkları fabrikanın ilk günü toplantıdan şu karar çıkar; fabrikanın ön duvarını boyamak.
Çalışanları şaşırır, bir tanesi pat diye sorar; ”Senin başka işin yok mu?” Bu kadar büyük girişim, riskler, yapılacak onca iş arasında aklındaki şey duvar boyamak mıdır? Gerçekten de Ulukaya’nın aklında bir şey yoktur. ”Ama böyle boş boş duracağımıza, biz boyarız bu duvarı.” Ve duvar boyamakla başlayan işler dünyanın en büyük şirketlerinden birine dönüşür. Fabrika’ya da ”Hadi, duvarları boyayalım” yazısını asarlar.
Let’s paint the walls.
Dopamin ateşlemesi, size sonraki aşamayı da gösterir. Ne yapacağınızı bilmiyorsanız herhangi bir şey yapın. Oradan gelen dopamin; sizi doğru hedefe iletir. Çünkü dopaminin diğer işlevi; enerjiyi doğru kontrol etmek ve siz yönleneceğiniz doğru hedefi göstermektir. Atalarımız yiyecek bulduğu anda kalacak yeri dert etmesi gerekiyordu. Dopamin aynı anda bir hedefe odaklanmayı sağladığı gibi başardığınız anda diğer hedefi önerir. Müthiş işlevsel bir hormon.
Oda toplamak gibi bir eylemin sağladığı motivasyon, salgıladığı dopamin başka bir dopaminle birleştirilebilir. Böyle böyle oda toplamakla başlayan süreç herhangi büyük bir şeyi başarmak için gerekli ilk adım olabilirdi. Ama bunlar olmuyor. Beynin bu avantajından çoğunlukla yararlanılmıyor. Peki neden?
Çünkü başlangıçta iyi hissettiren dopamin yükselişi, bu çağın pek çok boş uğraşına harcanıyor. Oda dopladıktan sonra gelen mutlulukla bilgisayar başına, oyuna, telefona, sosyal medyaya sarılıyor. Ateş yakmak için çakılan kibritin sigara yakmak için kullanılıp duman olup havaya uçması gibi bir şey.
Ali Fuad Başgil: ”Yarım bırakılan iş başlanmamıştır” der. Eğer bir amaca devam etmeyecekseniz ve sonuçlandırmayacaksanız bile elinizdeki işi bitirin. O işten kaynaklı dopamini başka bir işe geçmekte kullanabilirsiniz. En azından sinapslarınız dopaminle şekillenir, yarım kalmış işten kaynaklı bilinç dışınız meşgul olmaz. (Zeigarnik etkisi) Örneğin sınavdan kalacağınız kesinleşse bile sınavın kalanında soruları çözmeye çalışın. Oradan gelen dopaminin oluşturduğu sinapslar, seneye aynı dersi çalışırken lazım olacağı gibi başka bir iş için de bu disiplin iyi olacaktır. Sürekli işleri noktalayan biri olmak her şeyde başarılı olmanın yoludur.
Dopamin ateşlemesi için kullanacağınız ilk başarının hareket etmekle ilgili olması iyi olur. Çünkü dopamin yüzbinlerce yıl doğada hayatta kalmamızı sağladı, fiziksel hareket önemli. Bu yüzden sabah egzersizi, yürüyüş, dans, müzik vs. ile hareket etmek; başka işleri başarmak için son derece işlevseldir. En önemlisi; evden çıkmadan önce odanızı toplayın. Buradan gelecek mutlulukla kalan her şeyi halledebilirsiniz.